Montessoriański okres wrażliwości na porządek
Zrozumieć potrzebę porządku dwulatka
Począwszy od około 6 miesiąca życia dziecko zaczyna odczuwać silną potrzebę porządku. Zachowanie dziecka z punktu widzenia dorosłego nie wydaje się uporządkowane, ale maluszek doświadcza wewnętrznego pragnienia, aby wszystko w jego otoczeniu znajdowało się na swoim miejscu i odbywało się ustalonej kolejności. Szczyt tego okna rozwojowego przypada pomiędzy 2 a 4 rokiem życia. W tym wieku dzieci doświadczają najbardziej niewytłumaczalnych napadów złości, które często są spowodowane zakłóceniem porządku. Maria Montessori zwraca uwagę na przyczynę buntu dwulatka, którą widzi w braku porządku, przewidywalności dnia codziennego, drobnych zmianach, które dorośli akceptują bez problemu, a których dziecko nie jest w stanie przyjąć bez sprzeciwu.
Wszystko na swoim miejscu i w swoim czasie
Dziecko, które znajduje się w szczytowej fazie, która przypada pomiędzy 2 a 4 rokiem życia, kocha porządek i stały plan dnia. Musi mieć pewność, że wie gdzie znajduje się wszystko, co jest dla niego ważne. Pamięta swój plan dnia i chce się go trzymać na tyle, na ile jest to możliwe. Jeżeli w tym okresie rodzice nie zapewnią dziecku poczucia bezpieczeństwa, przewidywalności i powtarzalności opartej na porządku, nie tylko nie mogą oczekiwać racjonalnego zachowania od dwulatka, ale i poukładania i potrzeby ładu od starszego dziecka.
Nie przewracajcie mojego świata do góry nogami!
Jeśli chodzi o małe dzieci, zbyt łatwo odrzuca się porządek jako mało ważny w skali priorytetów rozwojowych dziecka. A jednak drastyczne zmiany w środowisku dziecka mogą wywołać podobne uczucie stresu, jakiego doznaje osoba z autyzmem lub zdrowy człowiek, któremu zafundowano nieoczekiwany chaos. Wszystko jest kwestią stopnia wyczulenia, więc łatwiej będzie zrozumieć punkt widzenia małego pedanta wyobrażając sobie taką scenę. Wracamy do domu z miasta i zastajemy zawartość naszego domu wywróconą do góry nogami. Meble, sprzęt AGD i RTV, komputery, ubrania i książki, dokumenty i papiery, itd. Wyobraźmy sobie swoją panikę i utratę poczucia bezpieczeństwa.
A teraz postarajmy się zrozumieć małe dziecko, którego świat zostaje wywrócony do góry nogami. Bez zrozumienia lub zdolności werbalnych takie zakłócenie zostanie potraktowane jako zaskakujący osobisty afront.
Małe dziecko uczy porządku.
Mniej więcej kiedy dziecko ma dwa latka, podczas sprzątania każdego wieczora, można zauważyć interesujący trend. Rodzice , którzy pomagają dziecku odłożyć rzeczy, zauważają, że maluch chodzi za nimi, upewniając się, że wszystko jest na swoim miejscu. Pociągi muszą być w pewnym porządku na swojej półce pociągowej, ustawione w ładnej, schludnej linii, a reszta zabawek, książek i ubrań również musi być bardzo równo poukładana.
Wg Marii Montessori środowisko powinno zaspokajać potrzebę porządku dziecka m.in. przez codzienne przechowywanie jego rzeczy, zabawek i materiałów edukacyjnych w tym samym miejscu. Dorośli muszą dbać o to, aby kończyć wszystkie prace, zadania i zabawy, oraz aby w razie potrzeby były wykonywane niezbędne naprawy. Zajęcia malucha muszą odbywać się tej samej kolejności, a każde działanie kończyć się tak, aby dziecko mogło odłożyć rzeczy na miejsce. To fizyczne poczucie porządku stanowi podstawę umiejętności myślenia na wyższym poziomie poznawczym, takich jak klasyfikacja i sortowanie, a także pomaga dziecku w uporządkowaniu własnej przestrzeni i czasu, a co za tym idzie całego życia malucha.
Rozpoznawanie i zrozumienie znaczenia okresu wrażliwości na porządek
Maria Montessori uczy nas, że okres wrażliwy na porządek zaczyna się od urodzenia, osiąga szczyt w wieku lat dwóch i trwa do około piątego roku życia. Charakteryzuje się wewnętrzną potrzebą spójności i powtarzalności, a dziecko w tym wrażliwym okresie pragnie rutyn i przewidywalności oraz środowiska fizycznego, w którym wszystko ma swoje miejsce.
Kiedy środowisko dziecka staje się nieuporządkowane, następuje chaos. Ze względu na słabo rozwinięte umiejętności werbalne niezbędne do wyrażania frustracji, dziecko łatwo wpada w bezgraniczne oburzenie lub gniew. Wielu napadów złości można uniknąć, stosując spójne, przewidywalne harmonogramy i przestrzegając podstawowych zasad porządku.
Rozwijanie poczucia porządku
Jednym ze sposobów, w jaki możesz pomóc swojemu dziecku rozwinąć poczucie porządku, jest ustanowienie codziennego planu dnia, którego trzyma się cała rodzina.
Poranki i wieczory to momenty strategiczne w planie dnia szkraba.
Jeżeli macie problemy z dotarciem dziecka do przedszkola na czas, dostosujcie poranne rutyny do tego priorytetu. Pamiętajcie, że jeśli dziecko przyjdzie do przedszkola później, wszystkie jego poranne zajęcia ulegną zmianie. Zabraknie mu kluczowych lekcji uprzejmości i dobrych manier oraz zachowania modelującego jego relacje z rówieśnikami.
Jeśli zmagacie się z organizacją czasu przed snem, postawcie sobie za cel rozpoczęcie czynności o tej samej porze każdego wieczora i trzymanie się stałej kolejności. Na przykład: wykąp dziecko, wyszczotkujcie zęby, przebierzcie się do spania, poczytajcie książkę i powiedzcie sobie dobranoc. Twoje dziecko poczuje się komfortowo, jeśli dokładnie się dowie, czego może się spodziewać.
Jeśli pracujecie nad samoobsługą, ustalcie regularne godziny, kiedy dziecko będzie korzystało z toalety, na przykład: po przebudzeniu, przed lub po posiłku, przed wyjściem z domu, po powrocie do domu itp. W przedszkolach i żłobkach dzieci wiedzą, kiedy nadszedł czas korzystania z toalety - nie wg zegarka, ale dlatego, że jest to częścią ich codziennej rutyny
Wizualne harmonogramy i globalne etykiety
Dwulatek może nie być erudytą ale trzeba docenić jego zdolności wizualne i postawić na tablice z planem dnia, harmonogramy obrazkowe, wizualizację i etykiety. Te pomoce pokazują co się stanie i jaka będzie kolejność wydarzeń. Stanowią także świetny punkt wyjścia do rozmów z dwulatkiem na temat jego zajęć. Małe dzieci już umieją zapamiętać sekwencję zdarzeń. Korzystanie z graficznego harmonogramu rozwija pozytywny nawyk poszukiwania informacji, a tym samym zwiększa samodzielność i niezależność.
Dzieci uczą się przechodzić od jednego działania do drugiego, korzystając z harmonogramu, zamiast polegać na tym, że ktoś inny je poprowadzi lub werbalnie będzie zachęcać (żeby nie powiedzieć zmuszać) do następnej czynności. Podobną rolę odgrywają etykiety werbalne (do czytania globalnego) lub obrazkowe na szufladach z ubrankami i pojemnikach z zabawkami.
Harmonogramy pisane - tzw. harmonogramy do czytania globalnego są również przydatne, szczególnie dla małych czytelników. Jeśli dziecko dopiero zaczyna się uczyć czytania, można dodać kilka słów do harmonogramu zdjęć lub ułożyć z planu dnia książeczkę Metodą Domana ,,Mój dzień”, ,,Mój ranek” lub ,,Wieczór imię dziecka”. Można również w odpowiedniej kolejności przypiąć plansze ze słowami do tablicy komunikacyjnej.
Porządek jest boski
W miarę jak dziecko rozwija się i dorasta, potrzeba porządku fizycznego zmniejsza się i ustępuje miejsca ładowi umysłowemu i porządkowi wewnętrznemu. Wielu dorosłych po opuszczeniu murów szkół i uczelni nadal chętnie korzysta z plannerów i kalendarzy, a nawet wybiera miejsca pracy, w których pracuje się wg stałego planu. Schludne otoczenie przynosi ogromną ulgę i poczucie ładu nie tylko w życiu, ale przede wszystkim w umyśle. Badania naukowe dowiodły, że życie wg ustalonego rytmu dnia i w uporządkowanym środowisku daje poczucie bezpieczeństwa i szczęścia, nie tylko dzieciom.
Inne okna rozwojowe Marii Montessori omówiliśmy w artykule:
Zadania z życia praktycznego, oparte na sekwencjach czynności, które rozwijają koncentrację, planowanie, samodzielność i poczucie porządku opisano w artykule
W artykule zamieszczono kalendarz prac domowych odpowiednich dla wieku dziecka.
Więcej na temat roli wizualizacji w procesie uczenia się w artykule: Wyobraźnia ułatwia uczenie się. Pomóżmy dzieciom rozwinąć umiejętność wizualizacji.
